Geschreven door : Martin Tijdgat
Als werkende in tal van organisaties, op vakantie in Europa en als vrijwilliger bij de jongerenkampen van IVN WvK (nu IVN Woeste Land) ervaar ik natuur al dik 40 jaar van heel nabij. Dat heeft alles te maken met de plekken waar je komt en wat je daar waarneemt aan opvallende zaken. Als kind wroette ik al veenmollen op in een landgoed in Rotterdam aan de Bergse Achterplas. Als je daar door het bos rondliep moest je wel uitkijken: hoog in de bomen zat daar al decennia een kolonie Blauwe stadsreigers. De jongen spoten hun stinkende witte uitwerpselen op de meest ongelukkige momenten over de nestrand naar beneden. Dan leer je snel opletten in de natuur en goed om je heen kijken, ogen in je achterhoofd als je omlaag kijkt. Anders is het snel zwemmen in de plas om die witte brandende rommel van je af te krijgen!
Vlaardingse Vlietlanden: Nijlgans
Van 1980 t/m 1995 heb ik met een vast clubje van vrienden overal in Nederland in afgesloten meest kletsnatte natuurgebieden met jongeren aan werkweken handmatig natuurbeheer gedaan. 1of 2 per zomer en soms ook in de winter in Zuid-Holland met Landschapsbeheer aan houtkaden daar. Toen kon je daar nog buitengewoon verlof voor krijgen!
Bij het allereerste zomerkamp in de Vlaardingse Vlietlanden zagen we voor het eerst echt de Nijlgans met jongen. Nu zie je ze overal, toen nog maar sporadisch en alleen in het veenweidegebied. Wat zo opvallend was is dat ze enorm agressief waren tegen andere watervogels en zelfs tegen Blauwe reigers, Canadese- en boerenganzen, knobbelzwanen en schapen aan de waterkant. Schokkend was dat we ook zagen dat ze de jongen en ouders van wilde eenden en meerkoeten niet alleen agressief wegjoegen, maar ook rücksichtslos bij de nek pakten en onder water duwden. Dat gedrag zie ik nu niet meer zo, wel het verjaaggedrag.
Alle acties om ze te bestrijden hebben geen enkel effect gehad: ze horen nu wel bij de West-Europese fauna. Er zijn inmiddels dik 10.000 broedparen en in de winter ruim 40.000 exemplaren.
Landgoed De Tempel, R’dam Overschie: Halsbandparkiet
Ook daar heeft IVN WvK jarenlang in de winter achterstallig onderhoud gedaan. In 1987 zelfs in de sneeuwjachten terwijl in Friesland de Elfstedentocht geschaatst werd. In minstens 10 oude bomen broeden daar toen al halsbandparkieten. Die hadden een prachtig leven: beschutte holten in mooie oude bomen, overdag lekker naar Diergaarde Blijdorp om te eten en drinken en de rest van de dag rondhangen in de omgeving. ‘s Middags tegen het verdwijnen van de zon kwamen ze in familiegroepjes terug.
De eersten werden al in de jaren ‘60 vrij rondvliegend aangetroffen. Losgelaten en ontsnapt bij kwekers van parkieten en papegaaien. Tegenwoordig zitten ze overal in de Randstad en ver daarbuiten zie je ze ook. De familiegroepjes vliegen hier door de straat naar het Egeltjesbos vanuit de populieren bij het fort. Naast dat ze zelf gaten uithakken en bijten, gebruiken ze ook spechtennesten, waar anders spreeuwen etc. in kunnen zitten. Die meesten gebruiken ze jaren achtereen, terwijl spechten elk jaar een nieuwe nestholte maken. In diverse steden is er schade aan bomen omdat ze knoppen vreten en fruittelers hebben er steeds meer last van omdat ze fruit aanvreten.
Portugese bosreservaten: Hemelboom
Dat deze Ailanthus altissima een invasieve exoot is die ook echt thuishoort op de lijst van planten die echt actief bestreden moet worden werd mij duidelijk toen ik rondreed door Portugal en daar oorspronkelijke bossen en natuurreservaten bezocht. Overal zag ik grote hemelbomen, zaailingen en wortelopslag. De laurierkersbossen waren er vol mee, zodanig dat je die Portugese inheemse bossoorten niet zag of herkende. Nou zijn een fors aantal soorten op de EU lijst van invasieve exoten in ons land niet of nauwelijks voorkomend of verspreiden zich hier nog niet invasief. Hemelbomen doen dat al wel. Ontdekte ze een paar jaar terug ontspruitende uit de betonconstructie van fly-overs op het Kleinpolderplein in Rotterdam-Overschie. Waarschijnlijk afkomstig van groenafval dat naar het vuildepot van de Rotterdamse reinigingsdienst ROTEB werd gebracht, naast dat verkeersplein.
Dat raakte mij nog niet echt. Maar tegenover het gemeentehuis van Wijdemeren in Loosdrecht heb ik een hemelboom uit 1960 laten sparen in de ontwikkeling van een voormalige Knorr soepen- en sauzenfabriek tot een woonwijk. Zo te zien is het een mannelijk exemplaar. Tot 40 meter van de stam komen worteluitlopers omhoog op lastige plekken zoals naast de stam van een kroningslinde uit 2013, of in een bosje esdoorns langs het fietspad even verderop. Er staan er ook een paar in Nederhorst den Berg op een kinderspeelplaats. Die staan in gras en worden omgeven door wegen, dus dat is makkelijker te controleren. Hemelboom wordt ook als invasieve exoot bestreden in Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland. Ziet u ergens hemelboomopslag geef dat dan door aan de gemeente, want die opslag moet de gemeente gaan weghalen, net als dat van de diverse duizendknopen, reuzenbalsemien en reuzenbereklauwen .
Hemelbomen staan in steden en in particuliere tuinen. Er is ook medicinaal gebruik bekend. Als invasieve exoot mogen Hemelbomen ook niet meer worden verkocht door tuincentra en boomkwekers.
Beatrixpark Schiedam: Muskuseend, Rosse stekelstaart
Begin jaren ‘80 werkte ik een tijdje als groepshoofd voor de schooltuinen, kinderboerderijen en heemtuinen in de gemeente Schiedam. Die gemeente deed daar toen veel aan, net als buurgemeenten Vlaardingen en Rotterdam. De kinderboerderij en heemtuinen lagen in het Beatrixpark, dat is aangelegd in de jaren ‘50 en 10 jaar terug een grote renovatiebeurt heeft gehad. Daar zag ik voor her eerst grote groep half tamme boerenganzen, de exoot muskuseenden en ook een paar wel invasieve exoten rosse stekelstaarteenden.
Door het veelvuldige voeren op en rond de kinderboerderij werd die groepen steeds groter en er was geen pad of grasveld dat niet onder de stinkende stront lag. De grasvelden op en speelvelden nabij de kinderboerderij konden niet meer gebruikt worden om te recreëren. De hinder en schade en gezondheid van mensen en kinderboerderijdieren kwam echt in het gedrang. Daarnaast kunnen de Amerikaanse rosse stekelstaarten hybridiseren met een bedreigde Europese witkopeend, vandaar hun status als invasieve exoot.
We hebben door een professioneel team vrijwel alle boerenganzen en muskuseenden laten wegvangen. De rosse stekelstaarten waren echter al gevlogen. Er zijn nog steeds een paar kleine groepen met Rosse stekelstaarten in Nederland o.a. op de randmeren en op de Loosdrechtse Loenderveense plas, waar de Amsterdam drinkwater voorzuivert. Vanaf de vogel hut op de Lambertszkade (bereikbaar via Horndijk en Moleneind) zijn ze wel eens te zien.
Oevers Nieuwe Waterweg : Smalbladige Olijfwilg, de Elaeagnus angustifolia.
Ik kwam deze kleine boomsoort voor het eerst in het wild tegen op de oevers van de Nieuwe Waterweg in de buurt van Maasdijk. Er stond een heel bos boven de oeververdediging van basaltblokken in de zandige dijk. In voedselbossen zijn diverse soorten olijfwilgen steeds meer in gebruik voor hun bessen. De naam zilverbes is er voor in gebruik. Ik heb al heel veel wilde bessen gegeten, maar de zilverbes hoort daar nog niet bij. Gaat vast nog gebeuren als ik de kans krijg.
Maar aan de Nederlandse en Belgische kust zijn verschillende olijfwilgsoorten invasief in opkomst en kunnen zodanig dichte vegetaties vormen dat andere planten erdoor verdreven worden. Staat een olijfwilg eenmaal ergens dan is die lastig weg te krijgen; ze komen makkelijk terug uit de wortels en maken ook worteluitlopers.
Milieupolitie Rijnmond & Zuid-Holland-zuid: Muskusrat
Rond 1990 heb ik een milieu opleiding gevolgd en daarbij een half jaar stage gelopen bij de dienst Milieupolitie op een kantoor in Rotterdam-Crooswijk. Daar veel gedaan aan alle regelgeving rond visrechten, in kaart brengen van viswateren van visverenigingen en beroepsvissers. Daar zit veel historisch recht op. Maar ook te maken gekregen met de muskusrat. Deze Noord-Amerikaan werd door een Tsjechische graaf in 1908 losgelaten op zijn landgoed en in 1938 werd de eerste al gevangen in Nederland. In 1987 werden er door provincies in heel Nederland ruim 287000 gevangen en in 2003 bijna 400.000! Door betere vangtechnieken en andere maatregelen neemt hun aantal sindsdien gestaag af. Nu de waterschappen het verwijderen organiseren waren het er in 2017 minder dan 62.000. In België gaat de achteruitgang nog harder: in Vlaanderen in 2013 nog maar 730 gevangen waterkonijnen. Het is prima te eten vlees, niet voor niets de bijnaam.
Ierland: Chilian Fire tree en mammoetblad of reuzenrabarber
De Embrothium coccineum en Gunnera tinctoria uit Chili komen in ons land nog maar sporadisch voor. tuinen. Ons kwakkelende en natte en dan weer vriezende klimaat in de winter bezorgd ze moeilijkheden. Dat geldt niet voor zuidelijker landen en Ierland. Daar zie je in het voorjaar overal, ook in bossen en natuurgebieden de vuurrode bloemtrossen van de Chilean Fire tree en later in het jaar het mammoetblad of reuzenrabarber met hun enorme bladeren en imposante metershoge bloeiaren langs beken, rivieren en kanalen.
Mammoetblad staat al op de EU lijst van invasieve exoten en mag niet meer gekweekt en verhandeld worden. Tuinliefhebbers weten ze hier goed beschermd de winter door te krijgen en door afleggers te vermeerderen. Ik heb beide soorten nog niet ergens in het wild gezien, maar met ons warmer wordende klimaat kan dat zeker gaan gebeuren. In Ierland waren de bladeren van de reuzenrabarber ideale alternatieve paraplu’s als je tijdens een wandeling werd overvallen door een stevige plensbui.
Haventerreinen Rotterdam: straatliefdegras
Straatliefdegras en stijf straatliefdegras zijn zuidelijke grassoorten die al ongeveer 60 jaar in Nederland voorkomen. Een vriend van me ontdekte in de jaren ‘80 dat op alle haventerreinen van Rotterdam dit de meest voorkomende grassoorten waren in bedekking van de verhardingen. Nu is er vrijwel geen straat te vinden waar je straatliefdegrassen niet kan tegenkomen. Toch geen invasieve exoot, door zijn (Zuid) Europese oorsprong en geen schade voor inheemse vegetaties. Waarom dan toch hier opgenomen? Zelf kende ik straatliefdegras wel, maar het grotere stijf straatliefdegras niet. Deze wilde vorm van het Ethiopische graangewas teff blijkt dit jaar ineens voor te komen op een 6 jaar terug aangelegd nieuw gedeelte van het parkeerterrein achter het gemeentehuis van
Wijdemeren in Loosdrecht.
Zaadmengsels voor wilde bermen: Missers als Bezem- en Jacobskruiskruid.
Op internetfora, facebook en Linkedin worden hele polemieken gevoerd over het willen uitroeien van deze 2 plantensoorten. Met name omdat ze in zaadmengsels werden gebruikt om bermen mee in te zaaien. Veel van die zaadmengsels bevatten in Oost-Europa opgekweekte uitheemse of als sierplanten gekruiste sierbloemsoorten die nergens en zeker niet in Nederlandse bermen thuis horen. Jacobskruiskruid komt nu in een veel groter gebied voor dan oorspronkelijk. Zuid-Afrikaans Bezemkruiskruid is sinds 1930 ingeburgerd en is nu al over vrijwel heel ons land verspreid. Hoefdieren eten het als levende plant vrijwel niet, maar gedroogd in hooi wel en dan doet het schade aan met name de lever en huid. Er zijn paarden aan gestorven (al kan dat ook door ijzerstapeling in de lever komen)
Hoek van Holland: Huiskraai
In heel veel havensteden over de hele wereld zijn er populaties met huiskraaien. Huiskraaien komen uit India, Pakistan, Nepal en Bangladesh zijn effe groter dan een kauwtje, hebben wat meer grijs in het verenkleed en een spitsere snavel die meer op van een roek lijkt. In 1994 kwamen er 3 aan in Hoek van Holland. Een eerste jong werd geboren in 1997. Rond 2013 waren er wel 25 exemplaren. Toch was men zo bang voor het vermeende invasieve en mogelijk schadelijke gedrag dat in 2013 de rechter akkoord ging met een uitroeiingsbeleid. Op dit moment leven er nog steeds enkele huiskraaien in de beurt van Hoek van Holland. Ik heb geen idee wat er nou zo schadelijk aan de huiskraai is ten opzichte van alle andere in ons land voorkomende kraaiachtigen. Ik hoop dat ik die huiskraai hier of in Polen, Hongarije, Ierland of Spanje nog eens kan zien.
Nationaal Park De Hoge Veluwe: Moeflon
Door de beheerders van dit landgoed op de Veluwe wordt op allerlei manieren gepleit voor het afschieten van wolven nu er een exemplaar is geslaagd binnen de hekken van deze dierentuin te komen. Dierentuin? Ja want De Hoge Veluwe heeft ecoducten afgesloten om de natuurlijke verspreiding van eerst edelhert en nu wolven tegen te gaan. Men is er hartstikke trots dat ze er in geslaagd zijn de moeflon, een bergschaap uit Sardinië en Corsica, als dier voor de jacht te kweken en nu als alternatief natuurbeheerder in te zetten. Bergschapen vluchten de bergen op om te ontkomen aan hun natuurlijke vijanden en dat kan niet op de Veluwse geërodeerde zandvlakte. Nu gaan ze moeflons in beter beschermde gebiedjes onderbrengen en naar elders overbrengen.
Heeft u nog ervaringen met invasieve exoten? Schrijf er eens over in onze nieuwsbrief.
